Tentoonstelling Stripbanieren

De tentoonstelling is in opdracht van de provincie Utrecht gemaakt door -Utrechtse- tekenaars die samenwerken onder de vlag van De Inktpot. De tentoonstelling bestaat, naast een inleidende banier, uit tien banieren, elk door een andere tekenaar getekend. De tekenaars hebben met elkaar de opzet bedacht en meegekeken bij elkaars schrijf- en tekenwerk. Om te zorgen dat de tentoonstelling zo veel mogelijk historisch correct is, kregen zij hulp en advies van (kunst)historici en andere deskundigen van o.a. de Universiteit Utrecht, Het Utrechts Archief en de provincie.

Het ontstaan van provinciaal bestuur in Utrecht kent een lange aanloop. Op de banier wordt deze aanloop belicht aan de hand van zeven kernmomenten, de zeven cirkels in de tekening. We beginnen linksboven met de komst van Willibrord naar Utrecht in het jaar 695, gevolgd door keizer Karel de Grote in het jaar 800 en de invallen van Vikingen in Dorestad (het huidige Wijk bij Duurstede) in 834. In 1076 was er onenigheid tussen de paus en de Duitse keizer en koos de Utrechtse bisschop Willem de kant van de keizer. In 1122 kreeg Utrecht het stadsrecht van de keizer, in 1278 veroverde graaf Floris V Utrecht van bisschop Jan van Nassau  en we eindigen de banier midden onder met de bezegeling van de Stichtse Landbrief in het jaar 1375. Op de achtergrond is een impressie geschilderd van het gebied waar deze geschiedenis zich afspeelt en dat in de vroege middeleeuwen het Sticht Utrecht werd genoemd (vandaar ook de naam Stichtse Landbrief). 

Er zijn helaas geen afbeeldingen bewaard uit 1375 zelf. Ook weten we niet precies waar de scènes uit dit verhaal plaats hebben gevonden. Dit gaf mij de vrijheid om deze strip grotendeels naar eigen inzicht te tekenen. Ik zeg hierbij ‘grotendeels’, aangezien ik de kostuums historisch accuraat wilde laten lijken. Ik heb daarvoor advies gekregen van kunsthistorica Martine Meuwese (Martine, als je dit leest, bedankt!).

Ik heb de vergaderingen tussen de bisschop en de standen (plaatje 3-5) zich laten afspelen in de Sint-Salvatorkerk. Deze kerk bestaat nu niet meer, maar dit was de belangrijkste kerk van Utrecht voordat de Dom er was (deze was pas in 1382 gereed). Plaatje 6 heb ik gebaseerd op een gebrandschilderd raam uit kasteel De Haar (Haarzuilens), dat het moment afbeeldt waarop de bisschop en de standen de Landbrief bezegelen. Op plaatje 8 verwijzen de soldaten naar een drietal belegeringen (Puttenstein in 1375, Loenersloot in 1378 en Montfoort in 1387). Deze belegeringen kon het Sticht succesvol voeren dankzij het morgengeld.

De informatie uit deze strip is gebaseerd op: Roos in’t Velt, “Bisschop Arnold van Horne (1339-1389). Initiator van de Stichtse Landbrief tegen wil en dank”, Oud Utrecht 98:1 (2025), p. 4-7. Voor meer informatie over Arnold van Horne, zijn voorgangers en navolgers, zie: Tine Jonker-Klijn en Richard Roks, De bisschoppen van Utrecht van 690 tot 1581 (De Plantage, 2008). Voor meer informatie over de Landbrief zelf, zie: Renger de Bruin, ‘Wij en onze opvolgers zullen iedereen recht doen’. Het Utrechtse provinciebestuur in historisch perspectief (Utrecht: Centraal Museum, 2003).

Voor mijn banier over de Tachtigjarige Oorlog en de aanloop ernaartoe heb ik verschillende bronnen gebruikt. Veel feiten heb ik kunnen halen uit het boek “Wij en onze opvolgers zullen iedereen recht doen - het Utrechtse provinciebestuur in historisch perspectief” van dr. Renger de Bruin. Voor inspiratie las ik het boek “De Val van de Vredeborch” van Thea Beckman. Dit gaf mij veel aanknopingspunten voor de toestanden die Utrecht meemaakte tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Hierin kwam ik bijvoorbeeld de Oudewaterse Moord tegen, die tot op heden nog steeds herdacht wordt.

 Voor beeldmateriaal heb ik, onder andere, de beeldbank van Het Utrechts Archief geraadpleegd. Hier vond ik beelden van Antonis de Lalaing, de heer Van Reede en schilderijen en tekeningen van De Neude rond de 16e eeuwwisseling. Daarnaast vond ik veel referentiemateriaal in de schilderijen van Joost Cornelisz. Droochsloot, die te zien zijn in de online collectie van het Centraal Museum.

Ik was ontzettend blij dat ik aan Het Rampjaar van Utrecht mocht werken. Ik dacht meteen: hier kan ik me lekker op uitleven! Maar al snel liep ik vast op de details—wat voor kleding droegen ze? Hoe zag de stad eruit? En ga zo maar door.

In het begin vond ik het een flinke uitdaging om de juiste research te doen, vooral omdat het betekende dat ik naast het tekenen ook tijd moest steken in het doorspitten van boeken. Gelukkig kon Roos, die bij de Universiteitsbibliotheek werkt, een mooie selectie voor me samenstellen. Daarmee kwam ik al een heel eind. De boeken waren een enorme hulp, en Google deed ook een duit in het zakje.

Het was bovendien heel waardevol om als Inktpot samen te komen, ideeën uit te wisselen en te brainstormen. Zo ontstond bijvoorbeeld het idee van het leeuwtje als verteller, die de banieren aan elkaar praat.

Voor deze strip baseerde ik me deels op het boek van dr. Renger de Bruin, ‘Wij en onze opvolgers zullen iedereen recht doen’ het Utrechtse provinciebestuur in historisch perspectief. Daarnaast vond ik informatie op de site: canonvannederland.nl zoekend op Utrecht en regio Utrecht. Voor de historische kleding, omgevingen, voorwerpen en achtergronden zocht ik voornamelijk op Pinterest of in Google. Zoekend op internet vond ik verschillende portretten van de bekende figuren in de strip.

Mijn pagina is qua informatie grotendeels gebaseerd op het hoofdstuk 1850-2003 in 'Wij en onze opvolgers zullen iedereen recht doen' van Renger de Bruin, en mondelinge aanvulling van de auteur tijdens de voorbereidende bijeenkomsten voor de tentoonstelling.
Beelden van de revoluties in 1848 vond ik met de zoekwoorden 'revolutie 1848 in Duitsland/Berlijn/Frankrijk/Parijs/Italië/Hongarije' op het web. Afbeeldingen van Thorbecke, Willem 2, Willem 3, zijn handtekening, en Paleis 't Loo idem dito.

Op deze banier staan de rol en invloed van “de gewone burger” in het bestuur van de provincie centraal. Die zijn flink veranderd in de 175 jaar sinds de invoering van de Grondwet van Thorbecke. 

De bovenste helft van de banier gaat over de geschiedenis van het kiesrecht. In de 19e eeuw hadden alleen bemiddelde mannen stemrecht, in 1917 kregen álle mannen stemrecht en in 1922 ook alle vrouwen. In de tweede helft van de 20e eeuw maakten steeds minder mensen gebruik van hun stemrecht, zeker bij verkiezingen voor de Provinciale Staten. Deze eeuw gaan overigens weer meer mensen naar de stembus.

De tekening aan de onderkant van de banier is gebaseerd op het ‘speelkleed’ van het Provinciespel. Dat is een door ProDemos -bekend van de StemWijzer- ontwikkeld spel, waarin leerlingen met hun klas kunnen ontdekken wat het besturen van een provincie inhoudt. Op het kleed is schematisch een landkaart van de provincie afgebeeld. Met kartonnen zetstukken kunnen de spelers -in overleg met elkaar- aangeven hoe ze de provincie zouden inrichten als zij zelf het provinciebestuur waren. De zetstukken op het kleed in de tekening staan voor mogelijkheden om als Utrechtse burger bij het bestuur van de provincie betrokken te zijn.

Voor de feiten en gegevens in de strip heb ik gebruik gemaakt van verschillende bronnen, met als belangrijkste twee bronnen: 

- Tastbare Tijd 2.0 (cultuurhistorische atlas van de Provincie Utrecht)

- Een artikel van Hans Buiter in het Jaarboek 2014 van Oud-Utrecht: 'Een motor voor groei? De transport-revolutie in de provincie Utrecht’

Ook dank aan Joost van Koutrik van Het Utrechts Archief, voor meer achtergrond over het idee van fietspaden in het Provinciaal Wegenplan. 

En tot slot heb ik veel waardevolle foto’s en beelden gevonden op diverse sites van lokale historische verenigingen, archieven, transformatorhuisjesliefhebbers etc. 

De belangrijkste bronnen voor mijn strip waren de mensen in de historische controlegroep, vooral dr. Renger de Bruin en de medewerkers van de provincie die zich bezighouden met erfgoed, in het bijzonder Samantha Hassink-Burbidge. Verder gebruikte ik van de provincie het Cultuur- en erfgoedprogramma 2025-2028: Verbindende cultuur en inspirerend erfgoed: toekomstbestendig en voor iedereen. Ook bestudeerde ik Voor de boeg: Maritiem erfgoed in de provincie Utrecht van Martine van Lier en Tastbare Tijd: Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht van Roland Blijdenstijn. De aanklacht van Victor de Stuers, Holland op zijn smalst, gepubliceerd in De Gids in 1873, heb ik geraadpleegd via www.dbnl.org .

Mijn informatie heb ik bij elkaar gekregen met de hulp van Marieke Theeuwen [dank daarvoor] van de provincie Utrecht, een lezing van Kees Vendrik over de energietransitie in het provinciehuis op 12 november 2024, getiteld: klimaatinitiatieven, en de website van de provincie Utrecht. 

Tekenaars - Brigida Almeida, Roos in’t Veld, Milou van Montfort, Jacco de Jager, Wilbert van der Steen, Albo Helm, Niels Bongers, Ronald van der Heide, Joshua Peeters, Niels de Hoog 

Redactie - Joshua Peeters, Milou van Montfort, Niels Bongers

Ontwerp en opmaak - Jeroen Tirion

Advies - Renger de Bruin, Kaj van Vliet, Ted Dinklo, Martine Meuwese, Samantha Hassink-Burbidge

Provincie - Elsbeth van Dijk, Fedor Vriezen, Herman Sietsma

Druk/productie - Drukwerkdeal

© Het auteursrecht op het tekenwerk is eigendom van de tekenaars

Utrecht, maart 2025